فهرست مطالب
سال‌ها، پخت‌وپز جمعی و توزیع نذورات در ماه محرم نشانه‌ای از سخاوت و همبستگی محلی بود. اما امروز، این سنت زیر فشار قیمت‌ها در حال فرسایش است. با جهش تورم غذایی و افزایش شدید بهای گوشت و برنج، دیگ‌ها کوچک‌تر شده، تعداد غذاها کاهش یافته و بسیاری از هیئت‌ها ضیافت را کنار گذاشته و فقط به چای و خرما بسنده می‌کنند.
بازار؛ گوشت از دسترس خارج شد
گزارش‌های میدانی نشان می‌دهد که قیمت گوشت گوسفند در سال ۲۰۲۵ به بالاترین سطح خود رسیده است. در تهران، هر کیلو «راسته» یا «عضله گوسفندی» به حدود یک تا ۱.۲ میلیون تومان رسیده؛ رقمی که برای بسیاری از خانواده‌ها غیرقابل پرداخت است. به همین دلیل، نذر گوشت نه تنها به کالایی لوکس، بلکه به چالشی جدی برای هیئت‌های مذهبی تبدیل شده است.
افزایش ۳۷ درصدی هزینه «قیمه»
با ثابت ماندن دستور پخت (۱۰۰ گرم گوشت + ۲۰۰ گرم برنج برای هر نفر)، هزینه یک پرس «قیمه امام حسینی» از حدود ۱۰۵ هزار تومان در محرم گذشته به ۱۴۴ هزار تومان در محرم امسال رسید؛ یعنی افزایشی نزدیک به ۳۷ درصد.
پخت یک دیگ برای ۱۰۰ نفر حالا حدود ۱۴.۴ میلیون تومان خرج دارد. برای هیئتی متوسط که شبانه بین ۵۰۰ تا ۱۰۰۰ پرس پخش می‌کند، این اختلاف هزینه به‌تنهایی می‌تواند باعث حذف توزیع نذورات در ماه محرم یا جایگزینی آن با غذاهای ارزان‌تر شود.
هزینه‌های پنهان هیئت‌ها
افزون بر گوشت و برنج، تورم بر اقلام جانبی هم فشار آورده است: ظروف بزرگ، گاز، حمل‌ونقل، آب، مواد شوینده، بسته‌بندی و حتی دستمزد آشپزها. برآوردها نشان می‌دهد اداره یک هیئت متوسط در طول محرم بین ۸۰ تا ۲۵۰ میلیون تومان هزینه دارد. این فشار مالی باعث شده بسیاری از هیئت‌ها روزهای پخت را کاهش دهند یا فقط در روز عاشورا توزیع نذورات در ماه محرم داشته باشند.
چرا امسال فشار بیشتر شد؟
- تورم مواد غذایی: در برخی اقلام به بیش از ۴۰ درصد رسیده است.
- جهش گوشت: بهای گوشت گوسفندی رشد چشمگیری داشته و فاصله بین قیمت رسمی و بازار آزاد زیاد شده است.
- برنج وارداتی گران‌تر: افزایش قیمت برنج پاکستانی و هندی هزینه غذاهای نذری را بالاتر برده است.
تغییر شکل نذورات
- جایگزینی غذاهای گوشتی با آش، عدس‌پلو یا برنج ساده.
- کاهش روزهای توزیع از ده شب اول به دو یا سه شب.
- گرایش برخی خیرین به پرداخت نقدی مستقیم به خانواده‌ها به جای تأمین هزینه آشپزی جمعی.
این تغییرات باعث شده توزیع نذورات در ماه محرم از دیگ‌های پرگوشت به کاسه‌های سوپ و آش محدود شود.
پیامدهای اجتماعی
- کاهش روابط محلی: کم شدن شب‌های پخت‌وپز به معنای کاهش تعامل اجتماعی است.
- تشدید شکاف طبقاتی: هیئت‌های ثروتمند همچنان غذای گوشتی می‌دهند، در حالی که هیئت‌های محلی به نوشیدنی و خرما بسنده می‌کنند.
- تغییر معیار اعتبار: پیش‌تر بزرگی دیگ‌ها و فراوانی گوشت معیار بود؛ امروز توان مدیریت هزینه و خلاقیت در پخت اهمیت پیدا کرده است.
راهکارهای پیشنهادی
۱. شفافیت در اعلام هزینه‌ها برای جلب اعتماد خیرین.
۲. استفاده از دستورهای جایگزین با پروتئین بالا و هزینه کمتر (عدس + لوبیا + کمی گوشت چرخ‌کرده).
۳. خرید عمده مواد اولیه پیش از محرم برای کاهش هزینه‌ها.
تورم و گرانی، سنت دیرینه توزیع نذورات در ماه محرم را تحت فشار قرار داده است. این سنت که نسل‌ها ادامه داشت و به خانواده‌های کم‌درآمد کمک می‌کرد، حالا یا کوچک‌تر شده یا در برخی مناطق کاملاً از بین رفته است. ادامه این روند نشان می‌دهد که بحران اقتصادی، نه‌تنها سفره‌ها بلکه شبکه‌های اجتماعی و مذهبی محلات را هم تحت تأثیر قرار داده است.
