فهرست مطالب
در دل کوه‌های زاگرس و دره‌های شمال غربی، کردستان ایران همچون یکی از کهن‌ترین مناطق تمدنی کشور گسترده شده است. شهرهایی مانند سقز، بانه، مریوان و سنندج دارای میراث فرهنگی و تاریخی هزارساله‌اند، اما امروز در وضعیت نابسامانی به‌سر می‌برند.
گردشگری در کردستان ایران قربانی یک حاشیه‌نشینی سازمان‌یافته است؛ جایی که روستاهای باستانی و بازارهای سنتی به خرابه‌هایی متروک تبدیل شده‌اند، زیر سایه‌ی سیاست‌های امنیتی، فقر زیرساخت‌ها و بی‌توجهی کامل دولتی.
کردستان؛ غایب بزرگ در نقشه رسمی گردشگری
طبق گزارش مرکز میراث فرهنگی کشور در سال ۱۴۰۳، سهم گردشگری در کردستان ایران فقط ۱/۲ درصد از کل گردشگری داخلی بوده، درحالی‌که بیش از ۴۸۰ سایت تاریخی ثبت‌شده در این استان وجود دارد.
در مقابل، استان فارس به تنهایی ۲۷ درصد از بودجه تبلیغات گردشگری را دریافت کرده، و سهم کردستان فقط ۰/۷ درصد بوده است.
بیش از ۶۰ درصد هتل‌های کردستان غیرفعال یا فاقد امکانات اولیه‌اند.
میراث تاریخی؛ از بی‌توجهی تا فرسایش تدریجی
کردستان میزبان آثار ارزشمندی است مانند:
- قلعه زیویه در سقز
- بازار تاریخی سنندج
- روستای اورامان (ثبت‌شده در یونسکو)
اما این آثار با بحران جدی روبه‌رو هستند:
بیش از ۱۳۰ مکان تاریخی طی ۱۵ سال اخیر حتی یک‌بار مرمت نشده‌اند.
حدود ۷۰ درصد این اماکن در خطر تخریب کامل قرار دارند، بدون بودجه یا طرح حفاظتی.
کارشناسان میراث فرهنگی معتقدند که گردشگری در کردستان ایران نه‌تنها نادیده گرفته شده، بلکه در سطح سیاست‌گذاری، به‌عنوان “پرونده امنیتی” تلقی می‌شود.
شهروندان: ما بیشتر از آثار تاریخی محاصره شده‌ایم
تبعیض تنها شامل آثار نیست، بلکه شامل مردم نیز می‌شود:
بر اساس نظرسنجی سایت «رخ آزاد»، حدود ۸۲ درصد جوانان کردستان اعلام کرده‌اند که “هیچ اعتمادی به حمایت دولت از توسعه منطقه ندارند.”
آژانس‌های گردشگری ایران به‌ندرت تورهایی به کردستان برگزار می‌کنند، مگر با مجوزهای امنیتی پیچیده.
بسیاری از اهالی تلاش کردند مهمانسرا یا خانه بوم‌گردی راه‌اندازی کنند، اما با دلایل “امنیتی” با مجوز آن‌ها مخالفت شده است.
این شرایط باعث شده گردشگری در کردستان ایران به ابزاری تحت کنترل امنیتی بدل شود، نه فرصتی برای توسعه فرهنگی.
ایران رسمی، هم تبلیغ می‌کند، هم حذف
در سال ۱۴۰۲، وزارت گردشگری کمپین «ایران، سرزمین چهار فصل» را آغاز کرد، اما تصاویر این کارزار هیچ نشانی از کردستان نداشت. درعوض، تصاویر مکرر از اصفهان، شیراز و تهران تکرار می‌شد.
یکی از راهنمایان گردشگری کرد (که به دلایل امنیتی نخواست نامش فاش شود) می‌گوید:
«گردشگر به‌دنبال تنوع است، اما دولت نمی‌خواهد آن را نشان دهد. گردشگری در کردستان ایران فقیر نیست، بلکه عمداً فقیر نگه داشته شده.»
مقایسه ممنوع: کردستان عراق الگویی که نظام از آن می‌ترسد
طبق آمار رسمی اقلیم کردستان عراق، در سال ۲۰۲۳ بیش از ۶/۳ میلیون گردشگر از این منطقه بازدید کرده‌اند.
در مقابل، مجموع گردشگران داخلی و خارجی کردستان ایران تنها ۱۸۰ هزار نفر بوده است.
این تفاوت نشان می‌دهد که کردستان ایران از ظرفیت برخوردار است، اما در قالب گردشگری در کردستان ایران با محدودیت ساختاری و نادیده‌انگاری سیاسی روبه‌رو است.
چه کسی گردشگری را به کردستان بازمی‌گرداند؟
درحالی‌که دولت میلیاردها تومان برای توسعه «گردشگری زیارتی» و ساخت هتل‌های لاکچری در اطراف مقبره‌های شیعه هزینه می‌کند، شهرهای باستانی کردستان در سکوت دولتی ویران می‌شوند.
نجات گردشگری در کردستان ایران تنها یک مسئله اقتصادی نیست، بلکه وظیفه‌ای فرهنگی و ملی است. وقتی شهرهای تاریخی فرو می‌ریزند، تنها سنگ نیست که سقوط می‌کند؛ بلکه هویت، حافظه و صدای یک ملت است که به فراموشی سپرده می‌شود.
