فهرست مطالب
با نزدیک شدن به موسم زیارت اربعین، بحران کارت سوخت در ایران به یکی از مهم‌ترین ابزارهای سرکوب اقتصادی و اجتماعی تبدیل شده است، به ویژه برای رانندگان و زائران در مناطق حساس مانند مرز چذابه در اهواز.
وضعیت نظام کارت سوخت و تأثیر آن بر رانندگان
سیستم کارت سوخت از سال ۲۰۰۷ در ایران آغاز شد تا مصرف بنزین را تنظیم و بازار سیاه را کنترل کند، اما به مرور زمان این کارت به ابزاری برای نظارت دقیق بر رفت‌وآمد شهروندان به‌ویژه در فصول شلوغی مانند موسم حج و زیارت بدل شده است.
- سهمیه ماهانه هر خودرو حدود ۶۰ لیتر بنزین با قیمت دولتی (حدود ۱۵۰۰ تومان به ازای هر لیتر) است.
- مصرف بیشتر از این میزان با نرخ بالاتری (تا ۳۰۰۰ تومان) محاسبه می‌شود که فشار مالی زیادی بر خانوارهای کم‌درآمد وارد می‌کند.
در موسم زیارت اربعین ۲۰۲۴، ایستگاه‌های سوخت جنوب غرب ایران، به‌خصوص در اهواز و مرز چذابه، با ازدحام شدید و تأخیرهای چندساعته روبرو شدند که موجب نارضایتی گسترده زائران شد.
کارت سوخت؛ ابزاری برای فشار سیاسی و اقتصادی
بر اساس گزارش سازمان‌های حقوق بشری، این سیستم در برخی موارد به عنوان ابزاری برای فشار به مناطق معترض یا به حاشیه رانده شده سیاسی مورد استفاده قرار می‌گیرد، از طریق کاهش سهمیه یا اختلال در به‌روزرسانی الکترونیکی کارت‌ها.
برای نمونه، در شش ماه گذشته، مناطق اهواز و کرمانشاه بارها با قطعی به‌روزرسانی کارت سوخت مواجه شدند که منجر به تعطیلی ایستگاه‌های سوخت و افزایش غیررسمی قیمت‌ها در بازار سیاه شده است.
فساد و هدررفت در مدیریت انرژی
آمار رسمی نشان می‌دهد ایران روزانه حدود ۹۰ میلیون لیتر بنزین مصرف می‌کند، اما شکاف میان تولید و مصرف به ۲۰ میلیون لیتر می‌رسد که علت آن قاچاق و ناکارآمدی است؛ بنابراین کارت سوخت ابزاری برای حفاظت از منابع است اما در عین حال زمینه فساد را فراهم می‌کند.
- طبق گزارش‌های رسمی، خسارت سالانه ناشی از قاچاق بنزین بیش از ۳ میلیارد دلار است.
- محدودیت‌های توزیع سوخت باعث رونق بازار سیاه شده که لیتر بنزین را بیش از ۵ برابر قیمت رسمی می‌فروشد.
آینده زائران و رانندگان
با ادامه استفاده از سیستم کارت سوخت در موسم زیارت اربعین ۲۰۲۵، این پرسش مطرح است: آیا دولت اقدام عملی برای بهبود توزیع سوخت و کاهش فشار بر زائران خواهد کرد یا این سیستم همچنان به عنوان ابزار کنترل اقتصادی و سیاسی باقی خواهد ماند؟
در این شرایط، نیاز به راه‌حل‌های اساسی شامل توسعه زیرساخت‌های مؤثر، افزایش شفافیت و حذف محدودیت‌های دست و پاگیر بر مصرف سوخت بیش از پیش احساس می‌شود.
کارت سوخت در ایران که ابتدا ابزاری برای تنظیم بود، اکنون نماد رنج‌های اقتصادی و اجتماعی شده است. در موسم زیارت اربعین، این سیستم به وضوح به ابزاری برای فشار و محدودیت حرکت تبدیل شده و مشکلات زائرانی را که به دنبال انجام مناسک دینی خود با کرامت و امنیت هستند، افزایش می‌دهد.
