فهرست مطالب
در سال‌های اخیر، نام بازرگانان مرتبط با سپاه پاسداران بیش از هر زمان دیگری در رسانه‌ها و پرونده‌های قضایی تکرار شده است.
در شرایطی که ایران تحت تحریم‌های فزاینده قرار دارد، مجموعه‌ای از چهره‌های اقتصادی، به عنوان پوشش مالی برای نهادهای نظامی و امنیتی از جمله سپاه عمل کرده‌اند؛ از فروش نفت گرفته تا پول‌شویی و بستن قراردادهای میلیاردی، بدون شفافیت یا نظارت.
سپاه چگونه بازرگانان خود را ساخت؟
سپاه پاسداران از اوایل دهه ۸۰ شمسی به‌تدریج به بازیگر اقتصادی بزرگ تبدیل شد.
اما از سال ۲۰۱۰ به بعد، عملاً به یک امپراتوری اقتصادی تبدیل گشت.
در این مسیر، مجموعه‌ای از بازرگانان را حمایت کرد، به آن‌ها پروژه‌های دولتی بزرگ سپرد، و در حوزه‌هایی چون نفت، مسکن، راه‌آهن و فناوری سرمایه‌گذاری کلان انجام داد.
این افراد در ظاهر فعالان بخش خصوصی بودند، اما در واقع بازوهای مالی سپاه به شمار می‌آمدند.
از همین‌رو، اصطلاح بازرگانان مرتبط با سپاه پاسداران به گروهی خاص از نخبگان اقتصادی اطلاق می‌شود که پشت‌پرده فعالیت‌های امنیتی و مالی قرار دارند.
آمار و ارقام: افزایش پرونده‌های فساد طی چهار سال گذشته
بررسی داده‌های منتشرشده از سوی دستگاه قضا و رسانه‌های مستقل نشان می‌دهد که طی سال‌های ۲۰۲۱ تا ۲۰۲۵، روند رسیدگی به پرونده‌های مرتبط با بازرگانان مرتبط با سپاه پاسداران به‌طور چشمگیری افزایش یافته است.
در سال ۲۰۲۱، سه پرونده عمده فساد شامل قاچاق درآمدهای نفتی و پول‌شویی از طریق شرکت‌های صوری افشا شد.
در سال ۲۰۲۲، چهار شبکه مرتبط با سپاه در زمینه فروش غیرقانونی نفت و گاز کشف شدند که مجموع تخلفات مالی آن‌ها بیش از ۱/۴ میلیارد دلار برآورد شد.
سال ۲۰۲۳ با کاهش نسبی مواجه شد، اما با صدور حکم تعقیب بین‌المللی برای چهره‌هایی چون حسین هاتفی اردکانی همراه بود.
در سال ۲۰۲۴، پنج پرونده فساد مالی و اداری در حوزه قراردادهای عمرانی و حمل‌ونقل فاش شد که ارزش کل خسارت‌ها حدود ۲/۱ میلیارد دلار گزارش شده است.
در مجموع، دست‌کم ۱۴ پرونده عمده طی این سال‌ها با نام بازرگانان مرتبط با سپاه پاسداران گره خورده است؛ پرونده‌هایی که اغلب بدون حکم نهایی مختومه شدند، نشانه‌ای از نفوذ این افراد در ساختار قدرت.
بابک زنجانی؛ نمونه بارز قدرت اقتصادی پنهان
بابک زنجانی شاید مشهورترین چهره‌ای باشد که در قلب این شبکه قرار دارد.
وی که از کارمند بانک مرکزی آغاز کرد، به یکی از مهم‌ترین واسطه‌های فروش نفت در دوران تحریم تبدیل شد.
در سال ۲۰۱۶، به دلیل تخلف در فروش نفت و انتقال ۲/۸ میلیارد دلار به حساب‌های شخصی‌اش، به اعدام محکوم شد.
اما پس از بازپرداخت بخشی از بدهی، در سال ۲۰۲۴ حکم وی به ۲۰ سال زندان کاهش یافت.
تحقیقات نشان می‌دهد زنجانی با نهادهای اطلاعاتی سپاه همکاری داشته و توسط چهره‌هایی مانند حسین طائب و مهدی شمس حمایت می‌شده است.
او نه‌تنها یک تاجر، بلکه نماینده یک سیستم موازی اقتصادی بود که خارج از کنترل نهادهای نظارتی عمل می‌کرد.
بی‌دلیل نیست که او امروز شاخص‌ترین نمونه از بازرگانان مرتبط با سپاه پاسداران به‌شمار می‌رود.
چرا این روند متوقف نمی‌شود؟
دلایل متعددی برای تکرار این الگو وجود دارد.
مهم‌ترین آن، نفوذ همه‌جانبه سپاه در اقتصاد ایران است.
در نبود شفافیت، استقلال قضایی و آزادی رسانه‌ها، هر روز بازرگانان جدیدی ظهور می‌کنند که به کمک روابط خود با نهادهای امنیتی، به ثروت و قدرت می‌رسند.
حتی نهادهایی که با شعار مبارزه با فساد تأسیس شده‌اند، بیشتر به سرکوب منتقدان سپاه پرداخته‌اند تا بررسی روابط مشکوک اقتصادی این نهاد.
آنچه در ایران رخ می‌دهد صرفاً فساد اقتصادی نیست، بلکه شکل‌گیری یک مدل کامل از اقتصاد پنهان است.
مدلی که در آن، بازرگانان مرتبط با سپاه پاسداران ابزارهایی برای دور زدن تحریم‌ها، کسب سود، و تحکیم قدرت محسوب می‌شوند.
تا زمانی که ساختارها تغییر نکند و نظارت واقعی برقرار نشود، این چرخه ادامه خواهد داشت، و هر بازرگانی که به قدرت برسد یا باید با سپاه همراه شود، یا ساکت و منزوی بماند.
