فهرست مطالب
در سال‌های اخیر، بعث ایران به کشورهای خلیج فارس از یک ابتکار آموزشی محدود به پدیده‌ای بحث‌برانگیز تبدیل شده است. در حالی‌که تهران این برنامه‌ها را به‌عنوان پل‌های علمی و فرهنگی تبلیغ می‌کند، مخالفان معتقدند که این بعث‌ها ابزاری برای نفوذ نرم و گسترش حضور رژیم در کشورهای همسایه هستند. این گزارش استقصایی با اتکا به آمار، تازه‌ترین داده‌ها و اظهارات رسمی تلاش دارد تصویر کامل‌تری ارائه دهد.
آمار و ارقام تازه
- بر اساس داده‌های یونسکو، شمار دانشجویان ایرانی مشغول به تحصیل در خارج در سال ۲۰۲۲ حدود ۷۱ هزار نفر بوده است، در حالی‌که گزارش‌های دیگر این عدد را نزدیک به ۹۵ هزار نفر برآورد کرده‌اند. اگرچه آمار دقیقی درباره بعث ایران به کشورهای خلیج فارس وجود ندارد، اما گزارش‌های آموزش بین‌المللی (ICEF) نشان می‌دهد که در سال‌های اخیر رشدی میان ۱۰ تا ۳۰ درصد در رشته‌هایی مانند پزشکی، مهندسی و مدیریت کسب‌وکار مشاهده شده است.
- دلیل اصلی این رشد، محدودیت‌های سخت‌گیرانه برای سفر به اروپا و آمریکا است که خلیج فارس را به مقصدی نزدیک‌تر و در دسترس‌تر تبدیل کرده است.
اهداف رژیم از اعزام بعث‌ها
رژیم ایران بعث ایران به کشورهای خلیج فارس را به‌صورت چندلایه دنبال می‌کند:
- تخلیه فشار داخلی: با بحران بیکاری و تورم، اعزام دانشجویان به خارج به‌عنوان راه‌حلی موقت برای خانواده‌ها مطرح می‌شود.
- ابزار نفوذ نرم: این بعث‌ها برای ایجاد شبکه‌های فرهنگی و سیاسی در جوامع خلیج فارس به‌کار گرفته می‌شوند.
- پوششی برای انزوای بین‌المللی: ایران در شرایط تحریم می‌خواهد نشان دهد که همچنان امکان همکاری آموزشی و علمی را دارد.
خلیج فارس: فرصت برای دانشجویان، نگرانی برای سیاست
دانشگاه‌های خلیج فارس از پذیرش دانشجویان ایرانی به‌عنوان فرصتی برای ارتقای اعتبار علمی خود استقبال می‌کنند، اما هم‌زمان با احتیاط به موضوع بعث ایران به کشورهای خلیج فارس نگاه می‌کنند:
- عربستان و امارات پس از ازسرگیری روابط دیپلماتیک در سال ۲۰۲۳ نظارت شدیدی بر فعالیت‌های دانشجویان ایرانی اعمال کرده‌اند.
- یمن نیز برخی برنامه‌های آموزشی مرتبط با ایران را به دلیل نگرانی‌های سیاسی به حالت تعلیق درآورد.
تأمین مالی و برنامه‌های مشترک
- بخشی از بعث ایران به کشورهای خلیج فارس با بورسیه‌های دولتی پشتیبانی می‌شود.
- بخش دیگر از طریق صندوق‌های دانشگاهی در مناطق آزادی مانند «کیش» که برنامه‌های مشترکی با دانشگاه‌های خلیجی دارند تأمین می‌گردد.
- مشکل اصلی، فقدان شفافیت است: مشخص نیست منابع مالی دقیقاً از کجا تأمین می‌شوند و چه تعداد دانشجو به این کشورها اعزام می‌شوند.
اظهارات و واکنش‌ها
- مقامات ایرانی این بعث‌ها را «پیام همکاری علمی» توصیف می‌کنند.
- مخالفان اما آن را «مهاجرت اجباری نخبگان» و استفاده ابزاری از دانشجویان برای اهداف سیاسی می‌دانند.
- در گفت‌وگوهای پراکنده، برخی دانشجویان اعتراف کرده‌اند که دلیل اصلی مهاجرتشان صرفاً اقتصادی بوده و سیاست هیچ نقشی نداشته است.
مهاجرت نخبگان و بُعد اقتصادی
از زاویه دیگر، بعث ایران به کشورهای خلیج فارس نشان‌دهنده بحران عمیق‌تری است:
- روزنامه فایننشال تایمز در سال ۲۰۲۴ هشدار داد که ایران سالانه هزاران نخبه خود را از دست می‌دهد.
- بسیاری از این افراد خلیج فارس را به دلیل فرصت‌های شغلی و دستمزدهای بالاتر انتخاب می‌کنند.
- این روند نه به‌عنوان موفقیت سیاست رژیم، بلکه به‌عنوان نشانه‌ای از شکست در ایجاد محیط علمی و اقتصادی مناسب در داخل کشور دیده می‌شود.
تحلیل انتقادی
به‌عنوان یک روزنامه‌نگار مخالف، معتقدم که پرونده بعث ایران به کشورهای خلیج فارس دوگانه است:
- از یک سو فرصتی واقعی برای دانشجویان است تا از محدودیت‌های داخلی رها شوند.
- از سوی دیگر، رژیم تلاش می‌کند همین مسیر را به ابزار نفوذ نرم و ابزاری سیاسی بدل کند.
- نبود شفافیت در آمار و منابع مالی تردیدها را درباره اهداف واقعی این برنامه‌ها افزایش می‌دهد.
پدیده بعث ایران به کشورهای خلیج فارس نه صرفاً حرکت علمی طبیعی است، نه صرفاً ابزار سیاسی. این پدیده ترکیبی است از بحران داخلی، فرصت فردی، و پروژه‌های نفوذی رژیم. اگر قرار است دانشجویان واقعاً از این فرصت بهره ببرند، باید کشورهای خلیج فارس معیارهای شفاف و سخت‌گیرانه اعمال کنند و مخالفان ایرانی نیز همچنان پشت پرده این بعث‌ها را افشا کنند.
