موسیقی در فارس باستان یکی از ارکان اصلی فرهنگ ایرانی بوده و چیزی فراتر از هنر سرگرم‌کننده به‌شمار می‌رفته است؛ بلکه ابزاری برای بیان باورها، احساسات و هویت ملی به‌کار می‌رفت. پیشینه موسیقی ایرانی به هزاران سال پیش از میلاد بازمی‌گردد. شواهدی از وجود سازها و نظام‌های صوتی در آثار تمدن‌های ایلامی، هخامنشی و اشکانی، نشان‌دهنده عمق تجربه موسیقایی در وجدان جمعی ایرانیان است.
موسیقی در دوره هخامنشی
در دوران امپراتوری هخامنشی (۵۵۰–۳۳۰ پیش از میلاد)، موسیقی نقش مهمی در دربار سلطنتی و آیین‌های دینی داشت. کتیبه‌های کشف‌شده در تخت جمشید به وجود گروه‌های موسیقی رسمی که شاهان را در مراسم همراهی می‌کردند، اشاره دارند. در این دوره، سازهایی چون چنگ، عود و طبل کاربرد گسترده‌ای داشته‌اند. همچنین، موسیقی بخشی از آیین‌های زرتشتی بود و سرودهای مذهبی به‌عنوان بخشی از عبادت اجرا می‌شدند.
سازهای موسیقی در فارس باستان
از جمله مهم‌ترین سازهایی که در ایران باستان استفاده می‌شد، می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
- کنار: سازی زهی شبیه به چنگ که در دربار شاهی نواخته می‌شد.
- نای: ساز بادی قدیمی که همچنان امروزه نیز مورد استفاده قرار می‌گیرد و در آیین‌ها و روستاها کاربرد داشت.
- دهل و طبل: طبل‌های بزرگ که در آیین‌ها و مراسم نظامی به کار می‌رفتند.
- عود قدیمی: که با عود عربی امروز متفاوت بود، اما پایه‌گذار سازهای زهی بعدی محسوب می‌شود.
موسیقی و جامعه
موسیقی تنها محدود به دربار و معابد نبود، بلکه در زندگی روزمره مردم نیز حضوری پررنگ داشت؛ در عروسی‌ها، مراسم سوگواری و مناسبت‌های کشاورزی نواخته می‌شد. همچنین، به‌عنوان وسیله‌ای آموزشی نیز به‌کار می‌رفت و معلمان با استفاده از آوازها مفاهیم دینی و اخلاقی را به کودکان می‌آموختند.
موسیقی در فارس باستان صرفاً جنبه‌ی تفریح نداشت، بلکه زبانی تمدنی بود که فلسفه‌ی زندگی ایرانیان کهن را بازتاب می‌داد. این موسیقی از طریق تحولات تاریخی و ورود به دوران اسلامی، پایه‌گذار مکاتب موسیقی شرقی شد و هنوز نیز در هویت فرهنگی ایران و موسیقی کلاسیک ایرانی تأثیرگذار است.