در یک اظهارنظر جنجالی که موجی از واکنش‌ها را در محافل سیاسی و رسانه‌ای برانگیخت، دونالد ترامپ، رئیس‌جمهور آمریکا، اخیراً در سخنرانی انتخاباتی خود به جای «خلیج فارس» از عبارت «خلیج عربی» استفاده کرد؛ امری که بار دیگر مناقشه تاریخی بر سر نام این آبراه راهبردی را به صدر توجهات بازگرداند. در حالی‌که برخی این موضوع را «لغزش زبانی» دانستند، برخی دیگر آن را نشانه‌ای از تحولات احتمالی در نقشه ائتلاف‌های منطقه‌ای و بین‌المللی در خاورمیانه تلقی کردند.
ریشه‌های مناقشه بر سر نام‌گذاری
اصطلاح «خلیج فارس» قرن‌هاست که در منابع تاریخی و نقشه‌های جهانی به رسمیت شناخته شده و سازمان ملل نیز آن را تأیید کرده است. با این حال، برخی کشورهای عربی به‌ویژه عربستان سعودی، امارات و بحرین به دلایل هویتی و اختلافات ژئوپلیتیکی با ایران، ترجیح می‌دهند از واژه «خلیج عربی» استفاده کنند. این اختلاف ظاهراً زبانی، در واقع پوششی برای نزاعی عمیق‌تر بر سر حاکمیت و نفوذ در منطقه است.
ترامپ دوباره شعله را برافروخت
در سخنرانی خود در هفته‌های گذشته ، ترامپ از «لزوم حفاظت از منافع آمریکا در خلیج عربی» سخن گفت؛ عبارتی که با واکنش شدید مقامات ایرانی روبه‌رو شد. وزارت خارجه ایران کاردار آمریکا را احضار کرد و مسئولان رسمی این سخنان را «عامدانه و تحریک‌آمیز» توصیف کردند. رسانه‌های دولتی نیز این اظهارات را «توهینی به هویت تاریخی ایران» خواندند.
واکنش‌های برجسته:
- وزارت خارجه ایران: «دستکاری در نام‌های جغرافیایی، واقعیت‌های تاریخی را تغییر نمی‌دهد.»
- محسن رضایی، فرمانده پیشین سپاه پاسداران: «ترامپ بار دیگر می‌کوشد با کارت فرقه‌گرایی، منطقه را به آشوب بکشاند.»
- سازمان جغرافیای ملی ایران: کارزار دیجیتال “#الخلیج_الفارسی_إلى_الأبد” را راه‌اندازی کرد.
خلیج عربی؛ میدان رقابت‌های ژئوپلیتیکی
گرچه در ظاهر، اختلاف تنها بر سر نام‌گذاری است، اما در واقع، خلیج فارس به میدانی برای رقابت‌های ژئوپلیتیکی بدل شده است. این منطقه دیگر صرفاً مسیر صادرات نفت نیست، بلکه صحنه‌ای آشکار برای نمایش قدرت، ائتلاف‌های امنیتی، مانورهای نظامی و حتی نبرد رسانه‌ای است.
ابعاد استراتژیک نزاع:
۱. نظامی‌سازی روزافزون تنگه هرمز
در ماه‌های اخیر، حضور نظامی آمریکا و بریتانیا در این منطقه شدت یافته و مانورهای مشترکی با کشورهای حاشیه خلیج فارس برگزار شده است. در مقابل، ایران رزمایش «پاسخ قاطع ۱۰» را برگزار کرد که باعث افزایش تنش‌ها شد.
۲. ائتلاف‌های جدید
واشنگتن در پی تقویت محوری عربی-اسرائیلی برای مهار ایران است. از جمله:
- توافق امنیتی سه‌جانبه بین عربستان، آمریکا و اسرائیل
- قرارداد جدید فروش تسلیحات به امارات به ارزش بیش از ۵.۲ میلیارد دلار
جنگ رسانه‌ای
رسانه‌های وابسته به طرفین، در شعله‌ور کردن این مناقشه نقش پررنگی داشتند. شبکه العالم ایران گزارش‌هایی درباره «تحریف تاریخی آمریکا» پخش کرد، در حالی که شبکه‌های عربی مانند العربیه و اسکای‌نیوز عربی از به‌کارگیری واژه «خلیج عربی» توسط ترامپ استقبال کردند و آن را «اصلاح سیاسی» دانستند.
تحلیل کارشناسان
آلیسون مک‌فرسون، پژوهشگر مرکز استراتفور: «ترامپ کلمات را تصادفی انتخاب نمی‌کند، او پیام‌هایی هدفمند به متحدان خود در خلیج فارس ارسال می‌کند.»
در مقابل، صادق زیباکلام، تحلیل‌گر ایرانی می‌گوید: «این وسواس بر سر نام‌گذاری، پوششی برای ناکامی در مواجهه با مسائل اساسی منطقه همچون بحران آب، اقتصاد و انرژی است.»
خلیج، بیش از یک نام است
چه آن را «خلیج فارس» بنامیم و چه «خلیج عربی»، این منطقه یکی از پیچیده‌ترین کانون‌های تنش در جهان باقی خواهد ماند. اظهارات ترامپ بار دیگر نشان داد که این مناقشه نه صرفاً زبانی، بلکه نشانگر یک کشمکش گسترده‌تر بر سر هویت، حاکمیت و آینده منطقه است.
واقعیت آن است که ریشه اصلی تنش در دخالت برخی سیاست‌ها برای مدیریت موضوعی بسیار پیچیده‌تر نهفته است. شاید تاجر کهنه‌کار، دونالد ترامپ، در پی معامله‌ای پُرهزینه با ایران باشد؛ همان‌گونه که همیشه در قبال امتیازدهی، به دنبال سودی کلان است—در این‌جا، شاید در ازای به‌رسمیت شناختن واژه «الخلیج العربی». شاید هم از نگاه او، حق با کسی است که معامله‌ای هوشمندانه‌تر و سودآورتر انجام دهد. از سوی دیگر، ممکن است این مسئله در زمانی رخ دهد که حمله به یمن شدت گرفته تا مسیر تأمین مالی اسرائیل در غزه از طریق دریا هموارتر شود. همه این‌ها سناریوهایی احتمالی‌ست که گذر زمان صحت یا نادرستی آن‌ها را روشن خواهد کرد.