در بحبوحه تنش‌های فزاینده منطقه‌ای و بحرانی اقتصادی که هر روز ابعاد تازه‌ای به خود می‌گیرد، دومین دور از مذاکرات غیرمستقیم میان جمهوری اسلامی ایران و ایالات متحده آمریکا امروز، شنبه، در پایتخت ایتالیا، رم، آغاز شد. این گفت‌وگوها با میانجی‌گری غیررسمی اما مؤثر عمان، در فضایی کاملاً کنترل‌شده در حال برگزاری است.
مذاکرات در ساختمان سفارت عمان در رم برگزار می‌شود؛ جایی که دو هیأت ایرانی و آمریکایی در اتاق‌هایی جداگانه مستقر شده‌اند و پیام‌ها توسط واسطه‌های عمانی میان آن‌ها جابجا می‌شود. ریاست هیأت ایرانی را عباس عراقچی، چهره شناخته‌شده در مذاکرات هسته‌ای، بر عهده دارد و هیأت آمریکایی به رهبری استیو ویتکاف، تاجر نزدیک به دونالد ترامپ رئیس‌جمهور سابق آمریکا و فاقد سابقه جدی در دیپلماسی هسته‌ای، هدایت می‌شود.
مطالبات ایران و نگرانی از بازگشت ترامپ
ایران با درخواست تضمین‌های الزام‌آور حقوقی وارد این دور از مذاکرات شده است؛ تضمین‌هایی که در صورت بازگشت احتمالی دونالد ترامپ به قدرت، از خروج مجدد آمریکا از توافق جدید جلوگیری کنند. این مطالبه ریشه در تجربه سال ۲۰۱۸ دارد؛ زمانی که دولت ترامپ به‌طور یک‌جانبه از برجام خارج شد و تحریم‌های فلج‌کننده‌ای را علیه تهران اعمال کرد که به فروپاشی بخش بزرگی از اقتصاد کشور منجر شد.
در چارچوب مذاکرات غیرمستقیم، تهران پیشنهادهایی از جمله کاهش محدود سطح غنی‌سازی اورانیوم و انتقال بخشی از ذخایر اورانیوم با غنای بالا به کشور ثالث را ارائه کرده است، در حالی‌که خواهان لغو فوری برخی از تحریم‌هاست. این اقدامات، به‌زعم مذاکره‌کنندگان ایرانی، نشانه «حسن نیت» است، بی‌آن‌که به ساختار اصلی برنامه هسته‌ای جمهوری اسلامی آسیبی وارد شود.
غیبت اروپا و تهدیدات اسرائیل
یکی از نکات قابل‌توجه در این دور از گفت‌وگوها، حذف آشکار نقش قدرت‌های اروپایی است. دیپلمات‌های اروپایی در گزارش‌هایی این اقدام را «اشتباهی استراتژیک» خوانده‌اند، چرا که کشورهایی چون فرانسه، آلمان و بریتانیا سابقه و تجربه گسترده‌ای در زمینه مذاکرات هسته‌ای با ایران دارند.
در همین حال، اسرائیل نیز از طریق ارسال پیام‌های هشدارآمیز، بار دیگر بر احتمال انجام حمله نظامی علیه تاسیسات هسته‌ای ایران در صورت شکست مذاکرات تأکید کرده است. این تهدیدها، فشارهای سیاسی و امنیتی بر واشنگتن را افزایش می‌دهد و روند مذاکرات را پیچیده‌تر می‌سازد.
مذاکرات غير مستقيم در سایه فروپاشی اقتصادی
از سوی دیگر، وضعیت داخلی ایران نیز به‌شدت بحرانی است. سقوط ارزش ریال، تورم فزاینده، کمبود کالاهای اساسی و اعتراضات پراکنده در شهرهای مختلف، رژیم را در وضعیت بی‌سابقه‌ای از شکنندگی قرار داده است. در چنین شرایطی، مذاکره برای تهران ابزاری تاکتیکی تلقی می‌شود تا از فشارهای خارجی بکاهد و در داخل، امید کاذبی به «گشایش اقتصادی» تزریق کند.
با این حال، ناظران مستقل و بسیاری از نیروهای مخالف معتقدند که حکومت جمهوری اسلامی صرفاً در تلاش برای خرید زمان است و هیچ‌گونه اراده جدی برای کنار گذاشتن برنامه هسته‌ای خود ندارد، بلکه با اتکا به فضای مبهم انتخابات آینده آمریکا، در پی امتیازگیری بی‌هزینه است.
توافقی شکننده یا بازی با زمان؟
در شرایطی که بی‌اعتمادی عمیق میان طرفین حاکم است و اختلافات بر سر موضوعات کلیدی باقی‌ست، این دور از مذاکرات غیرمستقیم بیش از آن‌که نویدبخش توافقی پایدار باشد، نمایشی از بن‌بست و وقت‌کُشی است. جمهوری اسلامی همچنان برنامه هسته‌ای را ابزار اصلی قدرت خود می‌داند و آماده نیست امتیازی واقعی در این زمینه ارائه دهد. در مقابل، دولت آمریکا نیز درگیر تردیدهای داخلی و اختلافات سیاسی فرامرزی‌ست و بدون حضور اروپا، قدرت چانه‌زنی آن محدودتر از همیشه شده است.
تا اطلاع ثانوی، این مذاکرات در هاله‌ای از ابهام باقی خواهد ماند، در حالی که بازی بزرگ‌تری در حال شکل‌گیری است که فراتر از اتاق‌های دربسته رم جریان دارد.