منطقه کوهستانی کشمیر، با وسعتی بالغ بر ۲۲۰ هزار کیلومتر مربع در دل رشته‌کوه‌های هیمالیا، یکی از حساس‌ترین و پرمناقشه‌ترین مناطق جهان به شمار می‌رود. این منطقه که در تقاطع منافع سه کشور دارای سلاح هسته‌ای—هند، پاکستان و چین—قرار دارد، بیش از ۱۷۹ سال است که صحنه تنش‌ها و درگیری‌های سیاسی، نظامی و دیپلماتیک بوده است.
با گذشت نزدیک به دو قرن، نه‌تنها از شدت منازعات کاسته نشده، بلکه کشمیر همچنان به عنوان یکی از کانون‌های بحرانی در معادلات منطقه‌ای و بین‌المللی باقی مانده است.
در سال 1846، پس از شکست امپراتوری سیک‌ها، بریتانیایی‌ها منطقه کشمیر را به حاکم محلی، گلاب سینگ، طبق قرارداد امرتسار فروختند. اگرچه کنترل واقعی این منطقه در دست بریتانیا بود، اما این اقدام پایه‌گذار تقسیم منطقه در آینده شد.
با استقلال هند در سال 1947، بیش از 500 ایالت هند گزینه پیوستن به هند یا پاکستان را داشتند. حاکم کشمیر، مهاراجا هاری سینگ، تصمیم به باقی ماندن مستقل گرفت، علیرغم اینکه بیشتر ساکنان کشمیر مسلمان بودند. اما حمله پاکستان به منطقه باعث شد تا او از هند درخواست کمک کند، که این درخواست در قبال پیوستن کشمیر به هند پذیرفته شد. این تصمیم منجر به تقسیم منطقه میان هند و پاکستان شد و بخش کوچکی از آن تحت کنترل چین باقی ماند.
کشمیر: نقطه‌ای حساس در سیاست جهانی
کشمیر، منطقه‌ای که در مرزهای سه کشور هسته‌ای هند، پاکستان و چین قرار دارد، یکی از پیچیده‌ترین و پرتنش‌ترین مناطق جهان است. این منطقه درگیر یک نزاع تاریخی است که بر سر حقوق ارضی، سیاسی و دینی کشورهای مختلف می‌باشد و تاثیر زیادی بر سیاست‌های منطقه‌ای و جهانی دارد.
در دوران پس از استقلال هند و پاکستان، کشمیر یکی از اصلی‌ترین نقاط اختلاف میان این دو کشور بود. در جنگ اول کشمیر در سال 1947، پاکستان و هند وارد نبرد شدند و در نهایت میانجی‌گری سازمان ملل متحد باعث تقسیم این منطقه شد. هند کنترل بخش اصلی کشمیر را در دست گرفت، در حالی که پاکستان بخش‌هایی از منطقه را تحت کنترل خود گرفت.
درگیری‌های نظامی و حضور هسته‌ای
کشمیر شاهد سه جنگ اصلی میان هند و پاکستان (1947، 1965، 1999) بوده است، علاوه بر درگیری مرزی با چین در سال 1962. این منطقه یکی از پرجمعیت‌ترین مناطق نظامی جهان است و در آن صدها هزار سرباز در امتداد خط کنترل مستقر هستند. با توجه به اینکه هند و پاکستان هر دو دارای سلاح هسته‌ای هستند، هرگونه تشدید در کشمیر می‌تواند تهدیدی هسته‌ای ایجاد کند.
در طول جنگ 1965، تعداد کشته‌شدگان در هر دو طرف به حدود 3,000 نفر رسید و بیشتر از 15,000 نفر زخمی شدند. این جنگ باعث شد که روابط هند و پاکستان وارد مرحله‌ای از تنش‌های شدید شود که هنوز هم آثار آن قابل مشاهده است.
تحولات سیاسی: لغو خودمختاری
در سال 2019، دولت هند به رهبری نارندرا مودی اقدام به لغو ماده 370 قانون اساسی کرد که به کشمیر خودمختاری خاصی می‌داد. این تصمیم موجی از اعتراضات و انتقادات به ویژه از سوی مسلمانان منطقه برانگیخت، زیرا آنها این گام را به‌عنوان تلاشی برای تغییر ترکیب جمعیتی به نفع هندوها می‌دیدند. این اقدام به طور مستقیم بر زندگی حدود 8 میلیون نفر از ساکنان کشمیر تأثیر گذاشت.
وضعیت انسانی و حقوق بشر
کشمیر همچنان شاهد نقض‌های گسترده حقوق بشر است، از جمله دستگیری‌های خودسرانه، شکنجه و محدودیت‌هایی بر آزادی بیان. نیروهای هندی به نقض حقوق شهروندان متهم هستند، در حالی که پاکستان به حمایت از گروه‌های مسلح در منطقه متهم است. در سال 2018، گزارش‌هایی از سوی سازمان‌های حقوق بشری منتشر شد که نشان می‌داد بیش از 2,000 نفر در درگیری‌های کشمیر کشته شدند و هزاران نفر دیگر مجروح شدند.
ابعاد منطقه‌ای و بین‌المللی
نزاع کشمیر فقط محدود به هند و پاکستان نیست؛ چین که بخش‌هایی از کشمیر شرقی را تحت کنترل دارد، به عنوان یک طرف سوم در این نزاع دخالت دارد. چین به‌طور فزاینده‌ای در تلاش است تا نفوذ خود را در منطقه گسترش دهد که این امر وضعیت منطقه‌ای را پیچیده‌تر می‌کند. در سال 1962، جنگی میان هند و چین بر سر مرزهای کشمیر شرقی رخ داد که به تلفات سنگین در هر دو طرف انجامید.
نزاع در کشمیر پیچیدگی‌های تاریخی، جغرافیایی و دینی دارد که حل آن را دشوار می‌کند. با ادامه تنش‌های نظامی و نقض‌های حقوق بشری، آینده کشمیر همچنان مبهم است و به نظر می‌رسد که نیاز به تلاش‌های بین‌المللی جدی برای یافتن راه‌حلی صلح‌آمیز وجود دارد که حقوق تمام طرف‌ها را تضمین کند. از آنجایی که این منطقه محل رقابت بین قدرت‌های هسته‌ای است، هرگونه اقدام اشتباه می‌تواند به بحران‌های جهانی منجر شود.