ایران یکی از کشورهایی است که بیشترین میزان فرار مغزها را تجربه می‌کند، به‌طوری‌که سالانه هزاران دانشمند، پزشک، مهندس و نخبگان علمی به دنبال محیطی آزادتر و باثبات‌تر کشور را ترک می‌کنند. با تشدید بحران‌های اقتصادی، افزایش سرکوب سیاسی و نبود فرصت‌های شغلی، مهاجرت برای بسیاری از نخبگان نه یک انتخاب، بلکه یک اجبار شده است.
ایران؛ محیطی که استعدادها را فراری می‌دهد
با اینکه ایران دارای ذخایر عظیمی از نخبگان علمی است، اما سیاست‌های سرکوبگرانه و اقتصاد فروپاشیده رژیم، این استعدادها را مجبور به جستجوی آینده‌ای روشن‌تر در خارج از کشور می‌کند. گزارش‌ها نشان می‌دهند که ایران یکی از ده کشوری است که بیشترین میزان فرار مغزها را دارد و هر ساله هزاران متخصص به‌ویژه در حوزه‌های پزشکی، مهندسی و فناوری کشور را ترک می‌کنند.
سرکوب سیاسی یکی از عوامل اصلی این بحران است، زیرا دانشمندان و روشنفکران ایرانی دائماً زیر نظر، تهدید یا حتی بازداشت می‌شوند، اگر نظرات انتقادی داشته باشند یا در فعالیت‌های مخالف رژیم شرکت کنند. از سوی دیگر، فساد گسترده، پایین بودن دستمزدها و مدیریت ضعیف باعث شده است که این استعدادها نتوانند در کشور خود زندگی مناسبی داشته باشند.
نخبگان ایرانی؛ تبعیض در داخل، چالش در خارج
نخبگان ایرانی نه‌تنها در داخل کشور با سرکوب و تبعیض مواجه می‌شوند، بلکه در کشورهای مقصد نیز با چالش‌های پیچیده‌ای روبه‌رو هستند. برای مثال، پزشکان ایرانی که به کانادا مهاجرت می‌کنند، با موانع زیادی در معادل‌سازی مدارک خود مواجه می‌شوند و باید آزمون‌های سخت و طولانی را پشت سر بگذارند. در نتیجه، بسیاری از آن‌ها بیکار می‌مانند یا مجبور می‌شوند در مشاغلی پایین‌تر از سطح تخصص خود کار کنند.
درحالی‌که ایرانیان در خارج از کشور با بوروکراسی و تبعیض روبه‌رو هستند، رژیم ایران نیز مهاجران را خائن و وابسته به دشمن معرفی کرده و هرگونه ارتباط آن‌ها با داخل کشور را دشوار می‌سازد. این سیاست‌ها باعث شده است که فاصله میان حکومت و نخبگان مهاجر بیشتر شود و از توانایی آن‌ها برای کمک به کشورشان جلوگیری شود.
تأثیرات منفی فرار مغزها بر ایران
فرار مداوم مغزها باعث فروپاشی بخش‌های حیاتی ایران شده است. بیمارستان‌ها با کمبود شدید پزشکان متخصص مواجه‌اند، دانشگاه‌ها از نظر علمی و پژوهشی ضعیف‌تر شده‌اند و کشور فرصت‌های بزرگی را برای رشد صنعت و فناوری از دست می‌دهد.
بر اساس تحقیقات، فرار مغزها سالانه میلیاردها دلار به اقتصاد ایران ضرر می‌زند. رژیم، سرمایه‌گذاری هنگفتی برای آموزش این افراد انجام می‌دهد، اما در نهایت به دلیل نبود شرایط مناسب، آن‌ها به کشورهای دیگر مهاجرت می‌کنند و تخصص‌شان را در اختیار رقبای بین‌المللی ایران قرار می‌دهند.
آیا می‌توان جلوی این بحران را گرفت؟
متوقف کردن فرار مغزها نیازمند اصلاحات اساسی است که شامل:
- پایان دادن به سرکوب سیاسی و ایجاد فضای باز برای آزادی‌های علمی و بیان.
- بهبود شرایط اقتصادی با مبارزه با فساد و افزایش دستمزدها.
- ایجاد محیطی پیشرفته برای پژوهش و نوآوری.
- ایجاد برنامه‌هایی برای بازگرداندن نخبگان مهاجر و استفاده از توانایی‌های آن‌ها.
با این حال، تا زمانی که رژیم ایران به سیاست‌های سرکوبگرانه و ضدنخبگان خود ادامه دهد، این روند متوقف نخواهد شد و کشور به‌طور فزاینده‌ای از نظر علمی و حرفه‌ای منزوی و ضعیف خواهد شد.