در بسیاری از کشورهای جهان، از جمله ایالات متحده، کانادا، استرالیا و اغلب کشورهای اروپایی، دومین یکشنبۀ ماه مه (که امسال مصادف شده با یکشنبه ۲۱ اردیبهشت) به‌عنوان روز مادر گرامی داشته می‌شود.
اما در ایران از سال ۱۳۳۹ خورشیدی روز ۲۵ آذر که سالروز تأسیس کانون حمایت از مادران و نوزادان بود، به‌عنوان روز مادر گرامی داشته می‌شد، اما جمهوری اسلامی در تقویم رسمی خود ۲۰ جمادی‌الثانی را که یکی از چندین تاریخ روایت‌‌شده از ولادت فاطمه دختر محمد (پیامبر اسلام) است، به‌عنوان روز «زن و مادر» اعلام کرده است. با این حال، در سال‌های اخیر تبریک گفتن ایرانیان به مادران در یکشنبۀ دوم ماه مه نیز به‌خصوص در شبکه‌های اجتماعی رواج پیدا کرده است.
تجلیل نمادین، اما واقعیتی متفاوت
اما این مناسبت در حالی فرا می‌رسد که جایگاه واقعی مادر در جامعه در ادبیات رسمی ، “مادر نمونه” نماد ایثار، صبر و پیروی از آرمان‌های انقلابی معرفی می‌شود؛ اما این تصویر، بسیاری از مادران را نادیده می‌گیرد: مادران شاغل، مجرد، یا زنانی که به الگوی سنتی خانواده پایبند نیستند. طبق گزارش مرکز پژوهش‌های اجتماعی دانشگاه تهران، بیش از ۴۰٪ از زنان ایرانی احساس می‌کنند در گفتمان رسمی پیرامون مادر بودن، نمایندگی نمی‌شوند.
فشار اقتصادی بر دوش مادران
در حال که هزینه‌های زندگی به‌شدت افزایش یافته و ارزش پول ملی کاهش یافته است، مادران بیش از همه فشار اقتصادی را تحمل می‌کنند. طبق آمار بانک مرکزی، هزینه سبد معیشت خانواده چهارنفره از ۲۵ میلیون تومان در ماه فراتر رفته، در حالی که حداقل دستمزد کمتر از نیمی از این مبلغ است. چنین شرایطی باعث می‌شود که “روز مادر” برای بسیاری از خانواده‌ها، به جای شادی، یادآور دشواری‌های اقتصادی باشد.
قوانین تبعیض‌آمیز؛ سکوت در روز تجلیل
در روز مادر، مراسم تقدیر در ادارات و نهادهای رسمی برگزار می‌شود، گل داده می‌شود و سخنانی در تجلیل از مقام مادر بیان می‌شود. اما در همین حال، هیچ صحبتی از قوانینی که حق حضانت را در بسیاری موارد از مادر سلب می‌کند، یا خروج او از کشور را منوط به اجازه همسر می‌داند و یا اشتغال او را محدود می‌سازد، به میان نمی‌آید. به این ترتیب، تجلیل‌ها سطحی باقی می‌مانند.
تصویری کلیشه‌ای از مادر در رسانه‌ها
سریال‌ها و رسانه‌های رسمی، همواره تصویری ایده‌آل از مادر ارائه می‌دهند: فداکار، تابع، مقاوم و متدین. اما این تصویر، با واقعیت زندگی هزاران مادر که به‌تنهایی فرزندان خود را بزرگ می‌کنند، در فقر و اضطراب زندگی می‌گذرانند یا درگیر نابرابری‌های قانونی هستند، فاصله‌ای آشکار دارد. یکی از مادران شاغل در بیمارستان دولتی می‌گوید: “ما را یک روز در سال تحسین می‌کنند، اما باقی سال فراموش می‌شویم.”
اگر قرار است روز مادر فرصتی برای تکریم باشد، باید با به‌رسمیت شناختن تنوع نقش‌ها و شرایط مادران در ايران و اصلاح سیاست‌ها و قوانین تبعیض‌آمیز همراه شود. در غیر این صورت، این روز تنها به یک مراسم نمایشی دیگر در تقویم ملی تبدیل خواهد شد.