در شرایطی که ایران با بحران‌های محیط‌زیستی گسترده‌ای از جمله خشکسالی، بیابان‌زایی و آلودگی منابع آبی دست و پنجه نرم می‌کند، فاجعه‌ای تازه در حال شکل‌گیری است که می‌تواند توازن اکولوژیکی کشور را به خطر اندازد: رهاسازی بچه‌ماهی بدون مجوز در ایران. در این گزارش تحقیقی، ابعاد این پدیده و پیامدهای مخرب آن بر زیست‌بوم و منابع آبی کشور را بررسی می‌کنیم؛ پدیده‌ای که سازمان حفاظت محیط‌زیست نسبت به آن هشدار جدی داده است.
رهاسازی بچه‌ماهی بدون مجوز در ایران؛ خلأ نظارت
به گفته معاون محیط‌زیست طبیعی سازمان حفاظت محیط‌زیست، در ماه‌های اخیر موارد متعددی از رهاسازی بچه‌ماهی بدون مجوز در ایران در رودخانه‌ها، دریاچه‌ها و سدها مشاهده شده است. بسیاری از این اقدامات بدون بررسی‌های کارشناسی و نظر متخصصان محیط‌زیست انجام می‌شود و در نتیجه، تهدیدی جدی برای تنوع زیستی محسوب می‌گردد.
گونه‌های غیربومی؛ تهدیدی برای زیست‌بوم
نگران‌کننده‌تر آنکه بسیاری از بچه‌ماهی‌هایی که در منابع آبی رها می‌شوند، از گونه‌های بومی نیستند. این گونه‌ها که معمولاً قدرت سازگاری بالا و سرعت تکثیر بالایی دارند، با ماهیان بومی رقابت کرده و باعث کاهش یا حتی انقراض آن‌ها می‌شوند.
دکتر زهرا محسنی، پژوهشگر محیط‌زیست آبی در دانشگاه تهران می‌گوید:
«در سال‌های اخیر، جمعیت برخی گونه‌های بومی مانند ماهی کولی و ماهی سفید در دریای خزر به‌شدت کاهش یافته که یکی از دلایل آن ورود گونه‌هایی مثل کپور چینی است. این گونه‌ها غذای زیادی مصرف می‌کنند و زنجیره غذایی را به‌کلی مختل می‌کنند.»
بی‌قانونی در رهاسازی
بر اساس گزارش‌های داخلی که در اختیار ما قرار گرفته، بیش از ۶۵٪ از عملیات رهاسازی بچه‌ماهی در سه سال گذشته بدون دریافت مجوز زیست‌محیطی و بدون هماهنگی با نهادهای رسمی انجام شده است. در برخی استان‌ها، به‌ویژه در شمال و جنوب کشور، این اقدامات توسط تشکل‌های محلی یا حتی افراد حقیقی انجام شده است، بدون هیچ‌گونه نظارت علمی.
یکی از منابع آگاه در سازمان محیط‌زیست که نخواست نامش فاش شود، اشاره می‌کند که برخی از این اقدامات، انگیزه‌های اقتصادی پنهانی دارند. برخی شرکت‌های خصوصی در حوزه پرورش ماهی، برای خلاص شدن از اضافه تولید خود، آن را در رودخانه‌ها رها می‌کنند تا از هزینه‌های اضافی جلوگیری کنند، بی‌توجه به پیامدهای زیست‌محیطی.
برخورد قانونی در راه است
سازمان حفاظت محیط‌زیست اعلام کرده که هرگونه رهاسازی بچه‌ماهی بدون مجوز در ایران، با پیگرد قانونی مواجه خواهد شد. معاون این سازمان تأکید کرد که هرگونه رهاسازی باید با مجوز رسمی و پس از بررسی کارشناسان محیط‌زیست انجام شود.
او در بیانیه‌ای رسمی گفت:
«با هیچ فعالیت غیرمجازی که منجر به تخریب تنوع زیستی یا برهم زدن تعادل اکوسیستم طبیعی شود، مماشات نخواهیم کرد. افراد یا نهادهای متخلف تحت پیگرد قانونی قرار خواهند گرفت.»
چه باید کرد؟
در شرایط شکننده منابع آبی ایران، رهاسازی بی‌برنامه ماهی‌ها می‌تواند بحران‌های زیست‌محیطی را تشدید کند. کارشناسان پیشنهاد می‌کنند که هرگونه رهاسازی تنها پس از مطالعات علمی و با حضور متخصصان انجام شود. همچنین ایجاد بانک اطلاعاتی ملی برای ثبت و پایش این اقدامات، و تشکیل نهادهای ناظر در سطح میدانی می‌تواند گامی مهم در جلوگیری از فجایع آینده باشد.
رهاسازی بچه‌ماهی بدون مجوز در ایران تنها یک تخلف اداری نیست؛ بلکه تهدیدی جدی برای اکوسیستم آبی کشور است. هرگونه دخالت غیرعلمی در این حوزه می‌تواند پیامدهای جبران‌ناپذیری به دنبال داشته باشد.
لزوم اقدام فوری و قاطع قانونی و زیست‌محیطی بیش از هر زمان دیگری احساس می‌شود.