جماعت اخوان المسلمين در اردن یکی از قدیمی‌ترین و برجسته‌ترین جنبش‌های اسلامی در این کشور به شمار می‌رود که در سال 1945 به‌عنوان شاخه‌ای از سازمان مادر در مصر تأسیس شد. در طول دهه‌ها، این جماعت شبکه‌ی گسترده‌ای از روابط اجتماعی و خیریه‌ای ایجاد کرد، پیش از آن‌که در دهه 1980 از طریق شاخه‌ی سیاسی خود، یعنی حزب جبهه عمل اسلامی، وارد عرصه سیاست شود. با این حال، در سال‌های اخیر، جماعت با چالش‌های جدی‌ای روبه‌رو شده که موجودیت قانونی و اجتماعی آن را تهدید می‌کند و پرسش‌های اساسی درباره جایگاه آن در صحنه سیاسی اردن مطرح می‌سازد.
پیدایش و تحول
در آغاز، جماعت اخوان المسلمين در اردن، به کجا می‌رود؟ از حمایت ضمنی سلطنت برخوردار بود، به‌ویژه در دوران تقابل دولت با جریان‌های چپ‌گرا و ملی‌گرا در دهه‌های 50 و 60. این جماعت از طریق مدارس، مراکز درمانی و انجمن‌های خیریه وارد حیات عمومی شد و پایگاه اجتماعی گسترده‌ای به دست آورد.
اما با بازگشت حیات پارلمانی در سال 1989، نقشی تازه برای جماعت رقم خورد؛ آن‌ها در انتخابات شرکت کرده و موفقیت چشم‌گیری کسب کردند. این مسئله باعث افزایش نفوذ سیاسی آن‌ها و برخوردهای پراکنده با حکومت شد، به‌ویژه با رشد پایگاه مردمی‌شان.
جماعت اخوان المسلمين در اردن میان مشروعیت قانونی و شکاف‌های داخلی
دیدگاه‌ها درباره جماعت اخوان المسلمين در اردن، به کجا می‌رود؟ متفاوت است؛ برخی این فشارها را تلاشی سیاسی برای به حاشیه راندن آن‌ها می‌دانند و برخی دیگر آن را ضرورتی برای کنترل فعالیت سیاسی گروهی دینی خارج از چارچوب قانونی تلقی می‌کنند. جماعت همچنین با انشعابات مهمی مواجه شد؛ از جمله تأسیس حزب “شراکت و نجات” توسط برخی از رهبران سابق آن.
نفوذ اجتماعی و حضور در نهادهای دولتی
با وجود محدودیت‌های سیاسی، جماعت هنوز از طریق انجمن‌های خیریه، مدارس اسلامی و اتحادیه‌های صنفی، به‌ویژه اتحادیه معلمان که در اعتراضات 2019–2020 وارد رویارویی با دولت شد، از نفوذ اجتماعی گسترده‌ای برخوردار است.
ناظران همچنین به تداوم حضور اخوان در مراکز تأثیرگذار مانند اتحادیه‌های حرفه‌ای و برخی شهرداری‌ها اشاره می‌کنند؛ نشانه‌ای از ادامه تأثیر اجتماعی‌شان، اگرچه حضور سیاسی‌شان کاهش یافته است.
رابطه با سازمان جهانی و موضع در برابر نظام
با وجود تلاش‌های جماعت برای فاصله‌گیری از سازمان جهانی اخوان، هنوز تردیدهایی در مورد پیوند آن‌ها با برنامه‌های منطقه‌ای مطرح است. جماعت همواره بر وفاداری خود به پادشاهی اردن و “خط قرمز” مربوط به سلطنت هاشمی تأکید کرده، اما مواضعش در برابر پرونده‌های منطقه‌ای مانند حماس و سوریه اغلب آن را در تقابل با سیاست رسمی دولت قرار داده است.
جماعت اخوان المسلمين در اردن در مرحله‌ای سرنوشت‌ساز قرار دارد؛ میان تلاش برای بازتعریف جایگاه خود و حفظ پایگاه اجتماعی‌اش، و فشارهای سیاسی و امنیتی که موجودیت قانونی و سازمانی‌اش را تهدید می‌کند. پرسش همچنان پابرجاست: آیا این جماعت می‌تواند با معادله جدید سیاسی سازگار شود یا در مسیر انقباض تاریخی‌ای قرار دارد که نقش اسلام سیاسی را در پادشاهی اردن دگرگون خواهد کرد؟