در جدیدترین هشدار رسمی که ابعاد فاجعه زیست‌محیطی ایران را نمایان می‌کند، “احد وظیفه” رئیس مرکز اقلیم‌شناسی و مدیریت خشکسالی سازمان هواشناسی ایران، از نشانه‌های نگران‌کننده فروپاشی قریب‌الوقوع منابع آب زیرزمینی خبر داده و تأکید کرده است که ایران عملاً به آبکش تبدیل شده؛ نتیجه‌ی دهه‌ها مدیریت نادرست و حفر بی‌رویه‌ی چاه‌های مجاز و غیرمجاز.
به روایت آمار: تهران فراتر از ظرفیت آب‌های زیرزمینی می‌نوشد
- ۴۰ مترمکعب در ثانیه: این میزان، تنها مصرف آب زیرزمینی برای تأمین آب شرب تهران است که توسط منابع رسمی اعلام شده.
- بیش از ۸۰ درصد این برداشت از چاه‌های دارای مجوز انجام می‌شود؛ نشان‌دهنده آن‌که بحران صرفاً نتیجه حفاری غیرقانونی نیست، بلکه سیاست‌های رسمی نیز در این استهلاک نقش دارند.
- طبق گزارش‌های علمی، بیش از ۶۰ درصد دشت‌های ایران دچار فرونشست زمین شده‌اند؛ یعنی ساختار زمین‌شناسی این مناطق در آستانه فروپاشی است.
جنوب تهران، نمونه‌ای از یک فروپاشی خاموش
کارشناسان، کاهش نگران‌کننده سطح زمین در دشت‌های جنوب تهران را ناشی از کاهش بارندگی، برداشت مفرط و تغییر مسیر منابع آبی می‌دانند؛ اقداماتی که توازن طبیعی منطقه را مختل کرده‌اند.
بر اساس مطالعات داخلی، فرونشست زمین در برخی از مناطق جنوب تهران از ۲۵ سانتی‌متر در سال نیز فراتر رفته؛ عددی که می‌تواند به ترک‌خوردگی سازه‌ها، آسیب به زیرساخت‌ها و ناپایداری گسترده منجر شود.
هشدار: شور شدن منابع آب زیرزمینی در راه است
“وظیفه” هشدار داد که افت سطح آب‌های زیرزمینی تنها به پایان منابع ختم نمی‌شود، بلکه منجر به نفوذ آب شور به سفره‌های آب شیرین و نابودی کیفیت آب خواهد شد. طبق گزارش‌های زیست‌محیطی، بیش از ۷۰ درصد منابع آب زیرزمینی در مناطق مرکزی ایران به‌دلیل شور شدن، دیگر برای کشاورزی قابل استفاده نیستند.
ناتوانی ساختاری و سوءمدیریت سیستماتیک
کارشناسان محیط‌زیست، حاکمیت جمهوری اسلامی را به بی‌توجهی سیستماتیک به هشدارهای چند دهه اخیر متهم می‌کنند. مجوز حفر ده‌ها هزار چاه، بدون ارزیابی‌های زیست‌محیطی، عامل شتاب‌دهنده بحران امروز بوده است.
- بیش از ۵۰۰ هزار حلقه چاه تا سال ۱۴۰۲ در کشور حفر شده‌اند؛ بسیاری از آن‌ها در مناطق کم‌آب.
- بیش از ۳۰۰ مورد فرونشست زمین به‌طور رسمی ثبت شده‌اند، اما هیچ برنامه جامع ملی برای مهار بحران ارائه نشده است.
آیا برای نجات دیر شده؟
ناظران مستقل می‌گویند که حکومت ایران همچنان بحران آب را در اولویت قرار نمی‌دهد. در حالی که میلیاردها تومان صرف پروژه‌های انتقال آب بین‌حوضه‌ای و سدسازی‌های غیرپایدار شده، هیچ برنامه شفاف، کارشناسی‌شده و بلندمدتی برای احیای منابع آب زیرزمینی وجود ندارد.
در غیاب شفافیت، نظارت و مشارکت مردمی، ایران در مسیر بحرانی قرار گرفته است که می‌تواند در سال‌های آینده، بخش‌های بزرگی از کشور را از زیست‌پذیری خارج کند.