چهارشنبه‌سوری همواره بخشی جدایی‌ناپذیر از سنت ایرانی بوده است؛ جشنی که نماد شادی، تجدید و رهایی از انرژی‌های منفی است. اما این مراسم شاد در دهه‌های اخیر از یک آیین فرهنگی به پدیده‌ای پرچالش از نظر اجتماعی، فرهنگی و امنیتی تبدیل شده است، به‌ویژه با افزایش تعداد مجروحان و قربانیان. چگونه این رسم دیرینه از نماد هویت ایرانی به حادثه‌ای سالانه و بحث‌برانگیز تبدیل شد؟
چهارشنبه‌سوری؛ از آیین باستانی تا جشن امروزی
چهارشنبه‌سوری ریشه در دوران قبل از اسلام دارد، زمانی که ایرانیان آتش را نماد پاکی و پالایش می‌دانستند. آنان هنگام پریدن از آتش می‌گفتند: “زردی من از تو، سرخی تو از من”، به این معنا که بیماری و ناراحتی‌هایشان را به آتش می‌سپارند و سلامتی و انرژی از آن دریافت می‌کنند.
با گذر زمان، این جشن همچنان در فرهنگ ایرانی حفظ شد، اما برخی از آیین‌های آن رو به فراموشی رفتند؛ مانند “قاشق‌زنی” که در آن کودکان با قاشق و کاسه‌های فلزی به درب خانه‌ها می‌زدند و شیرینی دریافت می‌کردند، یا پاشیدن آب که زمانی یکی از مقدس‌ترین بخش‌های این مراسم بود.
بین جشن و انفجار؛ افزایش آمار مصدومان و قربانیان
اگرچه چهارشنبه‌سوری ریشه‌ای فرهنگی دارد، اما آمارهای رسمی نشان از واقعیتی تلخ و ترسناک دارند. بنا بر اعلام “جعفر میعادفر”، رئیس سازمان اورژانس کشور، در چهارشنبه‌سوری امسال ۱۵ نفر جان باختند و بیش از ۳,۲۷۶ نفر زخمی شدند که ۱۱۵ مورد قطع عضو و ۹۳۳ مورد آسیب چشمی گزارش شده است. همچنین، ۶ آمبولانس در جریان این حوادث تخریب و از عملیات امدادی خارج شدند.
بیشترین تعداد حادثه‌دیدگان در تهران، آذربایجان شرقی و آذربایجان غربی ثبت شده است، که این امر ناشی از افزایش استفاده از مواد منفجره و ترقه‌های دست‌ساز به جای آتش سنتی است. این روند چهارشنبه آخر سال را از یک جشن ملی به بحرانی هولناک برای بسیاری از خانواده‌های ایرانی تبدیل کرده است.
کنترل امنیتی و تغییرات اجتماعی
چهارشنبه‌سوری دیگر تنها یک جشن سنتی نیست، بلکه به فرصتی برای ابراز نارضایتی اجتماعی، به‌ویژه در میان جوانان تبدیل شده است. در سال‌های اخیر، مقامات امنیتی ایران کنترل شدیدی بر این مراسم اعمال کرده‌اند، نیروهای پلیس به طور گسترده در شهرها مستقر می‌شوند و ده‌ها نفر به بهانه اقدامات “تخریبی” بازداشت می‌شوند.
اما این محدودیت‌ها نتوانسته‌اند شور و هیجان جوانان را کاهش دهند. در برخی از شهرها، چهارشنبه‌سوری به میدان تقابل بین جوانان و نیروهای امنیتی تبدیل شده است. به جای پریدن از روی شعله‌های آتش، جوانان لاستیک آتش می‌زنند و مواد منفجره پرتاب می‌کنند، که نشان‌دهنده فضای سیاسی پرتنش کشور است.
آینده چهارشنبه‌سوری؛ سنت یا بحران؟
سؤال اصلی این است که آیا ایرانیان می‌توانند چهارشنبه‌سوری را به عنوان یک جشن سنتی و ایمن حفظ کنند، یا اینکه این مراسم به نقطه‌ای از تنش دائمی میان مردم و حکومت تبدیل خواهد شد؟ در شرایطی که بحران‌های سیاسی و اجتماعی در ایران رو به افزایش است و هیچ برنامه‌ای برای مدیریت ایمن این جشن ارائه نمی‌شود، به نظر می‌رسد که این آیین باستانی همچنان میان سنت و آشوب گرفتار خواهد ماند.
در نهایت، چهارشنبه‌سوری همچنان یکی از قدیمی‌ترین جشن‌های ایرانی است، اما چگونگی برخورد دولت و جامعه با آن مشخص خواهد کرد که آیا این جشن به نمادی از شادی و امید باقی می‌ماند، یا هر ساله به صحنه‌ای از انفجار و درد و اندوه تبدیل می‌شود.