با وجود داشتن دومین ذخایر بزرگ گاز در جهان، ایران با بحران کمبود گاز مواجه است که منجر به قطعی‌های گسترده، به‌ویژه در فصل زمستان شده است. در حالی که کارخانه‌ها و منازل با سرمای شدید دست‌وپنجه نرم می‌کنند، دولت همچنان به صادرات گاز به خارج ادامه می‌دهد و صدای شهروندان و شرکت‌هایی را که تاوان سوءمدیریت را می‌پردازند، نادیده می‌گیرد.
دولت ایران تحریم‌های بین‌المللی را مقصر می‌داند، اما همزمان قراردادهای کلان گازی با سایر کشورها منعقد می‌کند.
در مقابل، کارشناسان اقتصادی و گزارش‌های رسمی تأکید دارند که سوء برنامه‌ریزی، نبود سرمایه‌گذاری در زیرساخت‌ها و فساد مالی، همگی عواملی هستند که کشور را به آستانه یک بحران انرژی بی‌سابقه رسانده‌اند.
کمبود گاز، صنعت پتروشیمی را فلج کرده است
بر اساس اظهارات “حسن عباس زاده”، مدیرعامل شرکت ملی صنایع پتروشیمی، هم‌اکنون ۲۳ میلیون تن از ظرفیت تولیدی پتروشیمی‌های ایران به دلیل کمبود گاز غیرفعال است. این کارخانه‌ها روزانه به ۷۰ میلیون متر مکعب گاز نیاز دارند که معادل ۹ درصد از مصرف کل کشور است.
همزمان، صادرات محصولات پتروشیمی ایران از ۱۶ میلیارد دلار در سال ۱۴۰۱ به ۱۲ میلیارد دلار در ۱۱ ماه نخست امسال کاهش یافته است و پیش‌بینی می‌شود که تا پایان سال به ۱۳ میلیارد دلار نرسد.
گزارش اخیر مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی نشان می‌دهد که صنعت پتروشیمی ۳۰ درصد از صادرات غیرنفتی و ۳۰ درصد از بازار بورس را تشکیل می‌دهد و هشدار داده است که تداوم تعطیلی کارخانه‌ها به دلیل کمبود گاز، زیان‌های اقتصادی هنگفتی به دنبال خواهد داشت.
اتاق بازرگانی ایران نیز در شهریورماه گذشته هشدار داده بود که سالانه ۱۵ میلیون تن از محصولات پتروشیمی به دلیل کمبود مواد اولیه از دست می‌رود، که این امر به معنای از بین رفتن فرصت شغلی برای یک میلیون نفر به‌صورت مستقیم و غیرمستقیم است.
رنج شهروندان؛ کمبود گاز بحران زمستان را تشدید کرده است
در حالی که کارخانه‌ها آسیب می‌بینند، شهروندان بیشترین آسیب را متحمل می‌شوند. در استان‌های غربی ایران که دمای هوا به زیر صفر می‌رسد، مردم به دلیل کمبود گاز ناچار به استفاده از چوب و زغال برای گرمایش هستند.
در برخی شهرها، بحران انرژی منجر به تعطیلی مدارس و بیمارستان‌ها شده است و حتی در برخی بیمارستان‌ها، قطع برق باعث اختلال در اتاق‌های عمل شده است.
یکی از شهروندان همدانی که در هفته‌های گذشته با بیش از ۱۰ ساعت قطعی گاز روزانه مواجه بوده است، می‌گوید: “دولت می‌گوید تحریم‌ها مانع واردات تجهیزات لازم برای تعمیر شبکه گاز است، اما هیچ مشکلی در ارسال محموله‌های گاز به عراق و ترکیه ندارد.”
قراردادهای گازی؛ اولویت صادرات بر نیاز داخلی
با وجود بحران رو به وخامت، ایران اخیراً از قرارداد عظیمی برای افزایش تولید میدان گازی پارس جنوبی، یکی از بزرگ‌ترین میادین گازی جهان، خبر داده است. هدف از این پروژه افزایش فشار در میدان برای حفظ تولید و جلوگیری از نشت گاز به سمت قطر است. اما این پروژه پرسش‌های جدی را برمی‌انگیزد: چرا منابع در پروژه‌های صادراتی سرمایه‌گذاری می‌شود، در حالی که کشور با کمبود شدید گاز دست‌وپنجه نرم می‌کند؟
داده‌های رسمی نشان می‌دهند که ایران روزانه بیش از ۴۰ میلیون متر مکعب گاز به عراق و ترکیه صادر می‌کند، در حالی که ده‌ها استان کشور با قطعی‌های تقریباً روزانه مواجه هستند.
فساد و سوءمدیریت؛ بحران واقعی
گزارش‌های رسمی نشان می‌دهند که دولت در دو دهه گذشته سرمایه‌گذاری کافی برای به‌روزرسانی شبکه گاز انجام نداده است، که این امر باعث فرسودگی زیرساخت‌ها و افزایش میزان نشت گاز شده است. در سال ۲۰۲۳، مرکز پژوهش‌های مجلس ایران برآورد کرد که سالانه حدود ۱۰ درصد از تولید گاز کشور به دلیل نشت و نگهداری نامناسب از بین می‌رود.
در مقابل، داده‌های منتشر شده توسط خبرگزاری فارس، نزدیک به سپاه پاسداران، نشان می‌دهند که شرکت‌های وابسته به سپاه قراردادهای کلانی برای مدیریت پروژه‌های انرژی دریافت کرده‌اند، اما نتیجه ملموسی در سطح کشور مشاهده نمی‌شود.
بحران کمبود گاز رو به وخامت است؛ دولت در حالت انکار
با تشدید بحران کمبود گاز، دولت همچنان از ارائه راهکارهای واقعی ناتوان است و اولویت صادرات را بر تأمین نیازهای داخلی ترجیح می‌دهد. پرسشی که شهروندان و کارشناسان مطرح می‌کنند این است: تا چه زمانی ایران صادرکننده انرژی باقی خواهد ماند، در حالی که مردم آن با قطعی گاز و برق مواجه‌اند؟
در شرایط کنونی، پاسخ واضح به نظر می‌رسد: بحران کمبود گاز ادامه خواهد داشت، مگر اینکه تغییر اساسی در سیاست‌های انرژی رخ دهد یا مقامات به جای فرار از مسئولیت، برای حل ریشه‌ای مشکل اقدام کنند.